آئینی برای باران خواهی در بهار

به گزارش ایوا در بهار قدیم و مناطق ترک نشین ایران وقتی که آسمان از بارش باز می ایستاد، زمزمه های نیایش همراه با آئینها و مناسک تحت عنوان «چمچه خاتون یاق ایسر» شروع می شد. مراسم تمنای باران در بهار برای بر آورده شدن یک نیاز حیاتی و اساسی انجام می شد و معمولاً در ایامی از سال بارندگی به حداقل می رسید و محصولات کشاورزی و باغی تنها به یک آب اندک برای ثمردهی نیاز داشتند. در غالب محله های بهار از جمله: قلعه، دولت قلعه سی، آق دروازه، اورته مله، تپه لر، شریوله، یاره له مله سه و … اجرا می گردید. گرداندن عروسک «چمچه خاتون» يكي از مراسمي بود كه بهاریها جهت بارندگي انجام مي دادند و عقيده داشتند كه با اجراي اين مراسم، حتماً باران خواهد باريد و اين مراسم، اكثراً توسط بچه ها با مشارکت، تشویق و کمک زنان صورت مي گرفت. در بهار قبل از اینکه زنان دست به کار تهیه آش شوند بچه ها با هدایت بزرگترها مجمعی تشکیل داده و چوب بلند یا دسته بیلی را تهیه و بر سر آن مقداری پارچه می بستند تا ان را شبیه به یک عروسکی مثل یک بانو نمایند. به این عروسک «چمچه خاتون» (čamča xâtoun) گفته و این عروسک را یکی از بچه های حاضر که قدرت بدنی خوبی هم داشت بر سر دست خود بلند کرده و دیگر بچه ها نیز در پشت سر او در میان کوچه های محله راه افتاده و همگی با هم می خواندند:

چمچه خاتون نه ایستر الله دان یا غیش ایستر (چمچه خاتون چی می خواد ازخدا بارون می خواد)
چمچه خاتون یاغ ایستر الله دان یاغیش ایستر(چمچه خاتون روغن می خواد ازخدا بارون می خواد)
چمچه خاتون اُوون ایستر الله دان یاغیش ایستر(چمچه خاتون آرد می خواد از خدا بارون می خواد)
چمچه خاتون اُت ایستر الله دان یاغیش ایستر (چمچه خاتون آتش می خواد ازخدا بارون می خواد)

بچه ها همانطور که این اشعار را به هماهنگ و موزون می خوانند به در خانه ها رفته و طلب چیزی می کنند . البته صاحب خانه ها با شنیدن آوازی که توسط بچه ها خوانده می شد پی به باران خواهی برده و در حد توان نسبت به دادن اقلامی چون: لوبیا، بلغور گندم، سبزی، روغن، نخود، ماش، عدس و ماست می کردند تا با این اقلام «ایران آشه»(eyrân âše) را درست نمایند. مواد این آش توسط بچه های هر محله از خانه های همان محله تهیه و در اختیار زنان قرار می گرفت و زنان وظیفه داشتند تا با مواد فوق «ایران آشه» پخته بین ساکنان محله برای آمدن باران توزیع نمایند. معمولاً آش را در وسط کوچه می پختند. هرکدام که ظرفی از آش را می خوردند خود می بایست ظرف آش را شسته و به بانیان تحویل می دادند.

نویسنده : مرحوم سلیم سلیمی موید