دست بشکند، ولی به بد عادت نکند / اَل سین سِه، تا پیس اِورگَن مَسِه

این اصطلاح رایج در بین بهاری ها معمولاً برای پرهیز از تکرار عمل بد به کار می رود. همچنین برای قبول شکست و یا خسارت به خاطر اشتباه و خطای قبلی. اگر کسی کار ناشایست و بدی را انجام داده و یا عمل خلافی را مرتکب شود و به واسطه اینکه قبح عمل بد در نزد او شکسته شده و به همین دلیل تکرار کار زشت یک عادت برای او شده باشد و از انجام آن واهمه_‌‌ای نداشته باشد، نمی_‌‌تواند از ادامه و تکرار عمل زشت خود جلوگیری نماید. انجام عمل بد چنان نهادینه می_‌‌شود که فرد خطاکار آن را همانند عادت و ناخودآگاه انجام می_‌‌دهد. حتی جریمه و حبس و مجازات این افراد را از تکرار عمل بد منع نمی_‌‌کند.

بهاری_‌‌ها برای خاستگاه این ضرب_‌‌المثل، داستان زیبایی دارند که افراد مسن و پیران دنیا دیده آن را نقل می_‌‌کنند. به این شرح:

در زمان_‌‌های بسیار دور حمل و نقل کالا و محصولات کشاورزی و باغی با استفاده از اسب و استر و خر انجام می_‌‌شد. به همین دلیل برای اینکه پای حیوان آسیب کمتری ببیند بر آنها نعل می_‌‌زدند. کار نعل کوبی و مرمت آن هم توسط افرادی بود که شغل آنها نعل کوبی بود. در یکی از روزها، مردی با اسب خود به کارگاه نعل کوبی و نزد استاد نعل کوب می_‌‌رود. صاحب اسب چهار عدد نعل سفارش می_‌‌دهد. نعل کوب هم سر مبلغ دوازده دینار به عنوان دستمزد با صاحب اسب به توافق می_‌‌رسد. سپس نعل کوب بخشی از دستمزد خود را به عنوان بیعانه از مالک اسب دریافت و طبق توافق، الباقی را در زمانی که کار ساخت و نصب نعل_‌‌ها به پایان رسید، از صاحب اسب بگیرد. روز بعد صاحب اسب به همراه اسبش به کارگاه نعل کوبی رفته و استاد نعل کوب کار خود را به طور کامل و بدون نقص انجام می_‌‌دهد. مالک اسب از اینکه کار نعل کوب بدون ایراد بوده بسیار خوشحال شده و علاوه بر اینکه الباقی مزد نعل کوب را می_‌‌دهد، به میزان شش دینار هم به عنوان انعام به نعل کوب می_‌‌دهد. ابتدا استاد نعل کوب از گرفتن انعام خودداری می_‌‌کرد، ولی وقتی اصرار بیش از اندازه مالک اسب را می_‌‌بیند به ناچار آن شش دینار هم از او می_‌‌گیرد. صاحب اسب بعد از اینکه به قصد خروج افسار اسب خود را در دست گرفت، در یک چشم به هم زدنی دو عدد نعل ساخته شده را به صورت پنهانی از روی تاقچه کنار کوره نعل کوب بر می_‌‌دارد و بدون اینکه به نعل کوب بگوید در داخل خورجین اسبش می_‌‌اندازد. صاحب اسب غافل از این بود که در زمان برداشتن نعل_‌‌ها استاد نعل کوب او را زیرنظر داشته و سرقت نعل_‌‌ها دیده‌‌است.

استاد نعل کوب که از برداشتن پنهانی نعل_‌‌ها متعجب بود در فکر فرو رفت و با خود گفت قضیه این انعام دادن و این سرقت پنهانی نعل_‌‌ها چه می_‌‌تواند باشد. در همین حال صاحب اسب از استاد نعل کوب مجدداً تشکر کرده و سوار بر اسب از محوطه کارگاه نعل بندی خارج می_‌‌شود تا به شهر و دیار خود باز گردد. مرد نعل کوب که هنوز در حیرت این موضوع بود برای اینکه علت این کار را بفهمد تصمیم می_‌‌گیرد تا مرد سواره را تعقیب نماید و در فرصتی مناسب یا از او پرشس نماید و یا اینکه به موضوع پی ببرد. صاحب اسب مسافتی از شهر مرد نعل کوب فاصله گرفته و می_‌‌رود. در بین راه از اسب پیاده شده و نعل_‌‌هایی را که از کارگاه مرد نعل کوب سرقت کرده بود در بیابان می_‌‌اندازد. این کار مرد صاحب اسب، تعجب و حیرت مرد نعل کوب را دوچندان می_‌‌کند. به همین واسطه مرد نعل کوب که دیگر تاب و تحمل انتظار را نداشت خود را به مرد صاحب اسب رسانید. سپس به او گفت من از اینکه پولی به اندازه قیمت یک جفت نعل به من انعام دادی متجب شدم ولی زمانی که به سمت کوره آهنگری رفتید و دو عدد نعل ساخته شده را از روی تاقچه برداشتید، بیشتر متعجب شدم. از این که انعام می_‌‌دهید و سپس دور از چشم من نعل سرقت می_‌‌کنید، مرا بسیار متعجب نمود. ولی با دیدن اینکه نعل_‌‌ها را در بیابان به دور انداختید مرا حیرت زده تر کرده‌‌است. لطفاً برای من توضیح بدهید که موصوع از چه قرار است و این کارها برای چه بوده و چه علت ارتباطی باهم دارند. مرد صاحب اسب وقتی که دید استاد نعل کوب همه چیز را دیده آهی از سر حسرت کشید و با کف دست راست محکم به پشت دست چپ خود زد و گفت: « اَل سینسِه تا پیس اِورگَن مَسِه» و سپس ادامه داد: من از بچگی عادت داشتم تا خوراکی و اسباب بازی بقیه را بدون اینکه آنها متوجه شوند، برای خود بردارم. وقتی هم بزرگ شدم این عادت را ترک نکردم ولی چیزهایی را برمی داشتم برای من عادی و کار روزمره شده بود. این عادت موجب شده بود تا از مغازه_‌‌ها و کاروانسراها و خانه_‌‌ها دزدی نمایم. بنابراین سالیان سال با دزدی از خانه_‌‌ها و راهزنی از کاروان_‌‌ها روزگار می_‌‌گذراندم. تا اینکه روز پیر دنیا دیده_‌‌ای مرا نصیحت نمود و من تحت تاثیر نصیحت قرار گرفته و پشیمان و نادم شدم. بر همین اساس از انجام دزدی توبه نمودم و تصمیم گرفتم تا بعد از آن هیچوقت مال و اموال مردم را سرقت نکنم. پس از آن برای اینکه گناهی مرتکب نشوم. همین شد که از آنزمان به بعد قبل از اینکه چیزی را سرقت کنم مبلغ آن را به هر شکل به صاحب آن می_‌‌دهم و بعد سرقت می_‌‌کنم و چون اموال مسروقه را احتیاج ندارم آنها را در گوشه_‌‌ای به دور می_‌‌اندازم.

از آن زمان به بعد وقتی کار بدی تکرار شده و عادت گردد می گویند: اَل سین سِه، تا پیس اِورگَن مَسِه

سلیم سلیمی موید
مردم‌شناس و رئیس مرکز معرفی فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

انتهای پیام/