عشق (عاشیق) و آشیق ها و ده ده ها

اما ما از نظر علم اتیمولوژی (ریشه شناسی) در عربی به معنای دوست می بینیم. ولی این دوست داشتن از عمق دل و جان است که فرقی اساسی با دوست داشتن معمولی دارد.

و در تعریف دیگری گفته اند عشق از عَشَقه که نوعی گیاه که میزبان گیاهان می شود و از شیره ی گیاه میزبان ارتزاق می کند بر گرفته شده است. در تعریف آشیق که ریشه ی ترکی دارد و از مصدر آشماق -آشیلماق مشتق شده است. آشماق به مفهوم این که کسی مسیری را رو به پیشرفت طی کرده و به قلّه رسیده و دارای مراتب عرفانی همانند تصوف است و به درجه ی معرفت و آگاهی صعود کرده وطی کرده است.

در طبقات صوفیه ده ده بالاترین رتبه ی عاشیقی است. همانند بابا طاهر عریان، بابا فغانی و بابا کوهی و در بین آشیق ها (اوزان) کسانی هستند علاوه بر نوازندگی ساز چگور خود قوشوقچی (شاعر) هم هستند. مانند آشیق علی عسگر و آشیق خسته قاسم و در فرهنگ ترکی در مقابل باباها (ده ده ها) هستند مثل ده ده یاب یاز، ده ده یعقوب، ده ده قور قود، ده ده اِِئلجه بیلن (که اندازه ی ایل می داند) افراد ایل در شادی ها و مصیبت ها به دور ده ده ها جمع می شوند و از او نظر خواهی می کنند.

و در جنگ های دفاعی و حمله ها و عروسی ها ده ده نفوذ کلام دارد. یکی از همین ده ده های عاشیق بنام ده ده آلپ ارسلان به پابوس پیامبر رسول اکرم(ص) رفته و در محضر آن حضرت (ساز عاشیقی قرون وسطی (قوپوز ) را نواخته و در ستایش نبی اکرم ییر و سوی سروده و انبانی خرما به مثابه صله از دست مبارک ختمی مرتبت گرفته، پس از آنکه تعالیم دین مبین را از قول شریف پیامبر آموخته، نزد ترکان بازگشته و به ابلاغ اسلام پرداخته است.

خسته قاسم تیکمه داشلی در دو صده ی اخیر عاشقی بود که در نجف اشرف تحصیلات فقهی را نیز به پایه ی تقریب کرده ، مجهز به علم دین، به نشر معارف اسلامی اهتمام کرده است دیوان اشعار او مجموعه ی قوشمه هایی مملو از نکات حکمی، عرفانی، دینی، اخلاقی است. و عاشیق های معروف عبارتند از مرحوم عاشیق باهارلی رضا (گویچک رضا) عاشیق عالی، عاشیق علی عسگر، عاشیق قربانی، عاشیق عباس توفارقانلی، ملا جمعه، عاشیق واله، عاشیق حسن شمکیرلی و از زنان عارف شاعره رابعه ی ادویه است که عاشیق پری از آن زمره در حد ایشان است که کتابی از وی بچاپ رسیده است. امروزه هنر عاشیق در میان مردم کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان، قفقاز و دیگر مناطق ترک نشین رایج است. عاشیق‌های آذربایجان وارث یکی از غنی‌ترین بخش‌های ادبیات و فرهنگ شفاهی آسیا هستند.

مسعود ابوآبائی