بررسی معماری و فرهنگ سکونت بومی در بهار

بررسی معماری و فرهنگ سکونت بومی در بهار

بخش اول(گونه شناسی مساکن، حیاط بیرونی و اجزای آنها)
بخش دوم(حیاط اندرونی، حیاط خلوت و  اجزای آنها)

مقاله پژوهشی در حوزه هنر و معماری با عنوان: بررسی معماری و فرهنگ سکونت بومی در بهار در مجله علمی اثر در دو بخش  اول(گونه شناسی مساکن، حیاط بیرونی و اجزای آنها) طی شماره 86 و بخش دوم(حیاط اندرونی، حیاط خلوت و  اجزای آنها) طی شماره 87 منشر شد. در بخش ابتدایی این مقاله آمده:

مساکن قدیمی شهر بهار نمادی از شیوه‌های تأمین معاش ساکنان آن به شمار می‌رود. با نگاهی اجمالی به نوع مواد و مصالح، شیوة ساخت، پلان و نوع بهره‌برداری از فضاها و همچنین جانمایی فضاها در نقشة مساکن می‌توان به پیوند انسان و طبیعت پی برد. بناها برای رفع نیاز مادی و معنوی آنان بوده و نشان از هم‌زیستی با محیط‌زیست و دام دارند. در این مقاله، به شکل‌گیری و بافت محله‌های شهر بهار و گونه‌شناسی مساکن آن به همراه فرهنگی زیستی اشاره شده است. اینکه چگونه این محله‌ها شکل گرفته‌اند و هستة اولیة شهر از کجا شروع شده و به کدام جهت توسعه یافته‌، از اهداف اصلی این پژوهش بوده است. همچنین میزان تأثیرپذیری مساکن بومی از معیشت و اقتصاد در ساختار بناها و کارکرد و جانمایی فضاهای داخلی خانه‌ها و مواردی از این دست، بررسی شده است. طرح پرسش‌هایی از این قبیل و مطالعه دربارة آنها ما را با جنبه‌های تاریک و نیمه‌تاریک بخش‌هایی از معماری بومی و فرهنگ سکونت در شهر بهار قدیم و برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ بومی روشن‌تر می‌کند. به همین منظور نگارنده در پژوهش میدانی و با استفاده از روش مشاهده و طرح پرسش‌هایی که همراه با برنامه‌ریزی قبلی بوده، به گردآوری اطلاعات مربوط به مقالة حاضر اقدام کرده است. در تدوین این پژوهش بنا به ضرورت، بسیاری از واژه‌های محلی که برای افراد غیربومی نامأنوس بود، ترجمة تحت‌الفظی و هریک از واژه‌ها برای خوانش دقیق آوانویسی شد. در مواردی هم که به نظر می‌رسید مفید باشد، برخی اصطلاحات و اسامی به‌صورت موجز و مختصر شرح داده و تعبیر آنها در پاورقی ذکر شد. براساس داده‌های پژوهش حاضر، مساکن بومی شهر بهار فضاهای متعددی برای استفادة انسان و دام است و تنها ساختاری کارکردی دارد. بر این اساس کمتر به جنبه‌های بصری و زیبایی‌شناختی داخل و بدنة بناها پرداخته شده است. در این پژوهش اگرچه بیشتر توجه نگارنده بر دیدگاه مردم‌شناسی به همراه مشاهده، مصاحبه و مطالعات میدانی مشارکتی است، برای روشن‌شدن موضوع به مسائل تاریخی نیز اشاره‌ای مختصر شده است.

با توجه به حجم فراوان مطالب نگارنده مجبور گردید مقاله را به بخش تقسیم نماید در قسمت اول مقاله به گونه شناسی مسکن و حیاط بیرونی و اجزای آنها پرداخته شد و در قسمت مقاله به حیاط اندرونی، حیاط‌خلوت و اجزای آنها اشاره شده است. بهار شهری در شمال غربی شهرهمدان بوده و اهالی آن به زبان ترکی با گویش محلی تکلم می کنند. اگرچه در گذشته عمده معیشت آنها از طریق کشاورزی و دامداری بود ولی امروز شغل غالب آنها کشاورزی بوده و کمتر به نگهداری دام می پردازند. در معماری بومی شهر بهار قسمت اندرونی و متعلقات آن هم از نظر کاربردی و هم از نظر آرایه های بصری مورد توجه معماران سنتی قرار گرفته است. به همان اندازه که حیاط بیرونی و اجزای آن جنبه کارگاهی و انباری داشتند، حیاط اندرونی به همراه باغچه و حوض و همچنین اتاق های پیرامونی آن جنبه استراحتگاهی و مامن روحی و روانی را در خود پنهان دارند. اندرونی مکانی برای زندگی زنان و فرزندان و محل استراحت به شمار می رفته و اولین خصیصه آن دور بودن از چشم اغیار بوده است. برخی برای آرامش بیشتر پا را از حیاط اندرونی فراتر گذاشته و حیاط خلوت کوچک دیگری در پس حیاط اندرونی برای دور ماندن از چشم اغیار و نامحرم ایجاد می نمودند. حیاط خلوت مخصوص زنان و دختران بود تا در آن مکان لباس شسته و یا ساعتی استراحت نمایند. تمام فضاهای موجود در حیاط اندرونی کاربردی بوده و هرکدام از آنها نیازی را از افراد ساکن در آن برطرف می نمودند. این شکل از مساکن با توجه به تغییر در نوع مصالح ساختمانی، تغییر کاربری ها، سبک زندگی و معیشت افراد دچار دگرگونی های فراوان شده و کم کم کارکرد خود را از دست داده و گونه های جدیدی از مساکن جای آنها را پر کردند. عمده تغییرات از دهه 50 به بعد بود. به طوریکه از دهه‌های 40 و 50 به این سو، با رشد فزایندة جمعیت، تغییر در شیوة زندگی، تمایل به کشاورزی مکانیزه و از همه مهم‌تر ممنوعیت نگهداری و ورود دام به داخل شهر و گرایش به ساخت‌وساز با مصالح جدید، شهر بهار رشد و توسعه یافت؛ بنابراین کارکرد، کاربرد، ساختار و شکل مساکن آن نیز دچار تغییرات اساسی شد. امروزه مساکن متناسب با کارکرد اقتصادی و جایگاه اجتماعی افراد و متأثر از زندگی شهری با تغییرات جزئی در محل قرارگیری سرویس بهداشتی، انباری و جانمایی اتاق‌های جدید و حمام خانگی و حذف برخی فضاها مانند مطبخ، انبار علوفه، طویله و کارگاه‌های خانگی ساخته شده‌اند.

لینک مستقیم بخش اول مقاله:

http://athar.richt.ir/article-2-507-fa.html

لینک مستقیم بخش دوم مقاله:

http://journal.richt.ir/article-2-508-fa.html

سلیم سلیمی موید
مردم‌شناس و رئیس مرکز معرفی فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

انتهای پیام/